Trong nghệ thuật thị giác, chiều sâu là yếu tố then chốt tạo nên cảm giác về không gian ba chiều, biến một mặt phẳng hai chiều thành một thế giới có chiều sâu và khoảng cách. Đây không chỉ là một kỹ thuật bố cục, mà còn là công cụ mạnh mẽ để dẫn dắt thị giác người xem, tạo điểm nhấn và truyền tải ý đồ của tác giả.
Bài viết này sẽ phân tích chiều sâu quan trọng thế nào trong bố cục tranh nghệ thuật, từ việc định hình không gian cho đến việc xây dựng kịch tính và cảm xúc.
Chiều sâu là gì? Cách để tạo chiều sâu cho bức tranh
Chiều sâu trong một bức tranh là thể hiện cảm giác về khoảng cách hay nói cách khác là thể hiện chiều thứ 3 (chiều sâu) trong không gian 3 chiều. Nếu một bức tranh tạo được cảm giác chân thực thì bắt buộc phải có chiều sâu trong đó.
Cách dễ nhất để tạo cảm giác về chiều sâu trong tranh đó là chồng đè các đối tượng. Cách nữa là bạn có thể thay đổi kích thước to nhỏ để tạo cảm giác xa gần. Đồng thời bạn cũng cần căn chỉnh các đối tượng theo chiều sâu để thể hiện được rõ ý đồ của mình. Hiệu quả về chiều sâu ở đây phải có tính định hướng khi bạn sắp xếp các đối tượng một cách chủ động mà không cần đến khung hình.
Trong ví dụ minh họa bên dưới, chúng ta có thể thấy cách mà Fred Ludekens căn chỉnh 2 nhân vật theo chiều sâu để tạo sự kịch tính cho bức tranh.
Họa sĩ đặt một nhân vật ở tiền cảnh, gần với mắt người xem tạo cảm giác nhân vật này có liên hệ trực tiếp với tình huống trong tranh. Nhân vật thứ hai ở xa hơn nhưng vẫn giữ khoảng cách theo đúng kịch bản. Xa hơn nữa là hậu cảnh với đường chân trời thấp.
Trong các bản phác thảo, họa sĩ đã đưa ra nhiều tình huống căn chỉnh về chiều sâu khác nhau. Từ đó đưa ra sự lựa chọn với phác thảo thể hiện được đúng ý đồ của mình.
Kích thước khác nhau sẽ tạo ra hiệu quả về chiều sâu khác nhau
Trong phác thảo 1, chúng ta có 2 nhân vật đều được đặt theo chiều sâu bằng cách giảm kích thước. Nhân vật ở tiền cảnh nằm gọn bên trong khung hình nhưng không tạo ra cảm giác gần với người xem.
Trong phác thảo 2, cả 2 nhân vật được đặt gần hơn với người xem bằng cách phóng to hơn. Hình của ngựa và nhân vật ở tiền cảnh không nằm lọt trong khung hình mà được che lại bởi cạnh dưới khung hình. Điều này tạo nên cảm giác gần hơn nhưng vẫn chưa đủ giúp nhân vật chính tạo nên sự chú ý cần thiết.
Trong phác thảo 3, nhân vật tiền cảnh được cắt sâu hơn và nhân vật thứ 2 được thu nhỏ hẳn lại và đặt gần sát đường chân trời. Cách làm này tạo hiệu quả tốt về chiều sâu và cũng làm nhân vật tiền cảnh trở nên đáng chú ý hơn, tuy nhiên lại làm mất đi sự tương tác giữa 2 nhân vật.
Như vậy ta có thể thấy giải pháp được sử dụng cho bức tranh hoàn thiện chính là khả thi nhất cho việc thể hiện ý đồ của tác giả.
Trường hợp tiếp theo khi sắp xếp 3 nhân vật đứng ngang hàng thì hiệu quả về chiều sâu gần như không có, không gian bị phẳng.
Khi các nhân vật đứng theo đường chéo thì hiệu quả chiều sâu có xuất hiện nhưng không quá rõ ràng vì 3 nhân vật vẫn đứng cùng trên một đường thẳng.
Khi các nhân vật được xếp xen kẽ, không thẳng hàng và có sự chồng lấn thì hiệu quả về không gian trở nên rất rõ ràng.
Trường hợp tiếp theo khi sắp xếp 3 nhân vật đứng ngang hàng thì hiệu quả về chiều sâu gần như không có, không gian bị phẳng.
Khi các nhân vật đứng theo đường chéo thì hiệu quả chiều sâu có xuất hiện nhưng không quá rõ ràng vì 3 nhân vật vẫn đứng cùng trên một đường thẳng.
Khi các nhân vật được xếp xen kẽ, không thẳng hàng và có sự chồng lấn thì hiệu quả về không gian trở nên rất rõ ràng.Trường hợp tiếp theo khi sắp xếp 3 nhân vật đứng ngang hàng thì hiệu quả về chiều sâu gần như không có, không gian bị phẳng.
Khi các nhân vật đứng theo đường chéo thì hiệu quả chiều sâu có xuất hiện nhưng không quá rõ ràng vì 3 nhân vật vẫn đứng cùng trên một đường thẳng.
Khi các nhân vật được xếp xen kẽ, không thẳng hàng và có sự chồng lấn thì hiệu quả về không gian trở nên rất rõ ràng.
Yếu tố tạo nên chiều sâu trong tranh
Tạo nên chiều sâu không chỉ là tiêu chí bắt buộc của bố cục mà còn là yếu tố tạo nên sự thú vị cho bức tranh.
Sự chồng đè, cắt cúp và thay đổi kích thước của đối tượng trong tranh nhằm mục đích diễn đạt khoảng cách giữa các đối tượng. Đây chính là yếu tố tạo nên cảm nhận về chiều sâu không gian trong thực tế. Chỉ vậy thôi là chưa đủ, chúng ta còn những cách thức thú vị khác để tạo nên chiều sâu.
Trừ khi bạn có chủ đích về ý tưởng còn không thì đừng xếp các đối tượng trên 1 đường thẳng hay gom cùng vào một nửa hoặc một góc tranh. Cũng đừng xếp tách biệt các đối tượng với nhau. Hãy sắp xếp các đối tượng một cách đa dạng, không cứng nhắc và tạo ra nhiều sự thay đổi thú vị theo chiều sâu.
Những bức tranh dưới đây cho ta thấy cách sử dụng đúng và không đúng trong việc tạo chiều sâu. Sự thú vị trong tranh thường đến từ việc lựa chọn một góc nhìn khác biệt, độc đáo. Khi bạn quan sát các vật thể lần đầu, chúng có thể có cùng kích thước hoặc xếp trên cùng một hàng khá tẻ nhạt. Nhưng khi thay đổi góc nhìn khác, nó có thể thay đổi cách hiển thị của các đối tượng theo nhiều chiều hướng.
Bức tranh này không có sự chồng đè giữa các đối tượng. Không gian bị phẳng bởi sự tương đồng về hình giữa tiền cảnh, dòng sông. Phần núi hậu cảnh giống như đang đè lên trên đầu 2 chiếc thuyền buồm. Bố cục này tạo cảm giác rất tệ.
Sự đa dạng về hình ở tiền cảnh và dòng sông giúp người xem cảm thấy thú vị hơn. Đường dẫn từ trước ra sau tạo hiệu quả về không gian.
Sự chồng đè của 2 con thuyền lên ngọn núi hậu cảnh và sự thay đổi kích thước giữa 2 con thuyền tạo ra khoảng cách và chiều sâu khá hiệu quả. Bố cục trở nên hấp dẫn hơn rất nhiều.
Sử dụng các vật dụng, dụng cụ để tạo chiều sâu
Thông qua các bức tranh dưới đây chúng ta sẽ cùng xem cách họa sĩ Al Parker sử dụng các đồ vật để tạo cảm giác về chiều sâu như thế nào.
Trong tranh, 2 nhân vật là tâm điểm và được đặt vào giữa tranh. Họa sĩ căn chỉnh các đối tượng trong tranh để tạo ra hiệu quả cao nhất về cảm giác chiều sâu và đồng thời dẫn mắt người xem theo hướng chiều sâu vào tâm điểm của bức tranh.
Ở một bức tranh khác, họa sĩ muốn thể hiện một người phụ nữ buồn bã và cô đơn nên đã đặt nhân vật ở hậu cảnh. Chiếc ghế trống phía trước mặt sẽ đóng vai trò then chốt trong nội dung tranh. Bữa tối được sắp xếp theo chiều sâu để dẫn hướng mắt người xem từ mặt bàn đến người phụ nữ.
Họa sĩ đã chồng đè toàn bộ các đối tượng trong tranh nên nó không chỉ nhằm mục đích tạo chiều sâu mà còn thu lại thành 1 cụm hình lớn được bao quanh bởi nền theo đúng mục đích tạo cảm giác cô đơn.
Thêm tiêu đề của bạn ở đây
Trong bức minh họa bìa cho một tạp chí nông nghiệp, Peter Helck đã tạo tâm điểm là 2 nhân vật ngồi trên máy kéo và lưỡi cày. Họa sĩ vẽ họ lơn và đặt ở góc trái phía tiền cảnh, điều này làm 2 nhân vật trở nên nổi bật. Tiếp theo, họa sĩ sắp đặt luốn cày chạy uốn lượn hướng về phía sau đồi và đi vào nông trại. Điều này tạo ra cảm giác về sự chuyển động theo chiều sâu từ máy kéo và con đường đi bên trái đến phía xa về sau đồi trên góc phải.
Cảm giác về chiều sâu được tạo rất mạnh bởi đường dẫn tạo ra từ những đường cày dẫ về hậu cảnh. Kết hợp cùng con đường và rặng cây từ trái qua phải đều tạo đường dẫn hướng mắt người xem đến khu nông trại.
Tạo nhóm đối tượng theo chiều sâu
Trong bức tranh này, họa sĩ Ben Stahl đã sử dụng 3 nhóm nhân vật được sắp xếp trong 1 phòng để tạo chiều sâu. Họa sĩ đã để nhân vật chính to nhất ở tiền cảnh và đặt những nhân vật khác nhỏ dần và đi dần về phía sau. Các nhóm nhân vật trong tranh tạo nên sự đa dạng khá thú vị. Đường chéo được tạo ra bởi chiếc ghế tựa dài dẫn mắt người xem về phía sau của căn phòng tạo cảm giác mạnh về chiều sâu.
Kết luận
Việc tạo chiều sâu trong tranh vừa là tiêu chí quan trọng vừa là yếu tố tạo nên sự thú vị cho người xem. Với những cách tạo chiều sâu đã được đề cập đến, các bạn hãy thử ứng dụng vào bố cục tranh của mình nhé.
Responses