Đường nét, một cách đơn giản, là đường viền của một hình. Tuy nhiên, khi được áp dụng trong việc sắp xếp bố cục, đường nét lại có khả năng dẫn dắt ánh mắt của người xem khi thưởng thức một bức tranh. Ta tạo ra những đường dẫn này bằng cách sắp xếp các đối tượng sao cho hình dáng hoặc hướng của chúng dẫn mắt người xem đến tâm điểm của tác phẩm.
Việc kiểm soát được hướng nhìn của người xem mà không cần đến khung hình là một yếu tố rất quan trọng. Họa sĩ cần luôn chú tâm đến đường hướng trong tranh của mình. Bằng cách chủ động tạo ra những đường dẫn hướng, chúng ta có thể định hình trải nghiệm của người xem, dẫn họ từ một điểm này đến một điểm khác và cuối cùng là đến tâm điểm của bức tranh. Nếu không để ý, chúng ta có thể vô tình tạo ra những đường dẫn hướng đến các khu vực không quan trọng, làm phân tán sự chú ý vào tâm điểm.
Chuyển động của đường dẫn
Sự chuyển động của đường dẫn là một yếu tố then chốt. Nó có thể dẫn dắt ánh mắt một cách mượt mà và nhịp nhàng từ điểm này sang điểm khác, nhóm hoặc tách các vật thể khi chúng được đặt cạnh nhau. Ngược lại, chuyển động này có thể trở nên đột ngột khi xảy ra xung đột với những đường dẫn khác trong tranh. Sự xung đột này có thể là có chủ ý và hợp lý nếu đó là ý đồ của họa sĩ.
Đường dẫn có thể mạnh mẽ hoặc tinh tế nhưng luôn là đường tác động và dẫn dắt ánh mắt người xem. Vì vậy, hãy sử dụng đường dẫn một cách hiệu quả để dẫn dắt người xem tranh theo đúng ý đồ của mình.
Hiệu quả của đường dẫn trong bố cục tranh
Đây là một cách sử dụng hiệu quả đường dẫn vào tâm điểm bức tranh. Hướng của con đường và cụm mây được đặt để dẫn mắt người xem đến nhà thờ.
Mặc dù đường hình của dãy núi phía sau có sự giao thoa và làm phân tán sự chú ý vào tâm điểm nhưng sự ảnh hưởng này không quá lớn.
Còn đây là những gì xảy ra nếu chúng ta sử dụng đường dẫn tùy tiện. Ở đây, thay vì dẫn mắt người xem vào nhà thờ thì các đường dẫn chính lại chạy lệch qua nó. Các đám mây dẫn mắt người xem ra ngoài tranh.
Đây có thể là những gì chúng ta nhìn thấy trong tự nhiên nhưng nó lại không tốt cho một bố cục tranh.
Trong ví dụ này, mắt người xem sẽ bắt đầu từ góc dưới bên trái và di chuyển theo con đường. Chuyển động nhìn bị chặn lại bởi cái cây nằm ngoài hàng rào dẫn đến nhà thờ nhưng lại được dẫn vào trong tâm điểm nhờ hướng cành cây.
Các hướng núi cũng hỗ trợ cho việc dẫn mắt vào nhà thờ giúp cho người xem đỡ bị phân tán.
Tất cả các đường dẫn trong tranh này đều rất tệ. Đường dẫn núi, con đường, cái cây hay hàng rào đều dẫn mắt người xem ra ngoài tranh.
Cái cây to đùng ở bên phải nghiễm nhiên gây chú ý một cách không cần thiết.
Ở một ví dụ khác về sự tương tác giữa các nhân vật:
Tranh thứ nhất thể hiện 2 người trong một khung hình với sự tương tác rất yếu:
- Hướng của người đàn ông trùng với tấm rèm phía sau tạo nên cảm giác mập mờ khó hiểu.
- Chiếc đèn thì giao thoa với phần đầu người phụ nữ cũng tạo cảm giác khó nhìn.
- Khung cửa sổ ở giữa hình chữ nhật tạo ra khoảng trống rất buồn tẻ.
- Mắt nhân vật nam hướng xuống dưới cùng với hướng tay của nhân vật nữ làm cho mắt người xem bị hướng xuống dưới tranh.
Tranh thứ 2 có sự dịch chuyển nhân vật nam sang bên phải và nâng tay nhân vật lên. Điều này cải thiện rất rõ phần trung tâm của bức tranh.
- Khung cửa sổ khô cứng đã trở nên thú vị hơn nhờ sự thay đổi về hình tấm rèm.
- Phần ghế ngồi của nhân vật nữ được đưa ra nhiều hơn làm thay đổi góc nhìn của nhân vật giúp cho 2 nhân vật có sự giao tiếp tốt hơn.
- Tuy nhiên, phần mặt nhân vật nữ với phần rèm phía sau đang bị dấp dính gây ra khó chịu.
- Một bàn cà phê được thêm vào góc dưới bên trái nhưng đang bị chạm vào chân nhân vật nam.
Tranh thứ 3, dáng điệu của người phụ nữ đã được thay đổi làm cho toàn bộ bố cục tranh trở nên tốt hơn.
- Tay trái của nhân vật nữ được đưa lên hướng đến nhân vật nam, đường dẫn này tạo một mạch liền với phần tay chống hông của nhân vật nam.
- Phần đầu của nhân vật nữ được đẩy lệch trái so với phần cạnh viền của nền rèm phía sau kèm với việc đẩy lùi chiếc đèn.
- Chiếc bàn cà phê được chuyển dịch sang phải nhiều hơn đã chắn phần quần và váy của nhân vật không bị hướng xuống rìa tranh.
- Những thay đổi này giúp bức tranh có nhịp điệu và đường dẫn thú vị hơn rất nhiều.
Tối ưu cách sử dụng đường dẫn
Khi xây dựng một bức tranh, hãy chú ý quan sát hướng đi của các đường dẫn trong phác thảo thô. Hãy xác định xem liệu các đường dẫn chủ đạo có giữ mắt người xem ở trong tranh hay không.
Hãy tự hỏi: Các đường hình thuộc phần nền tranh có bị nhầm lẫn với các đường hình trung tâm của chủ thể hay không? Các đường nét có bị dồn vào một chỗ hoặc ngược lại, bị chia cắt ở những khoảng cách đều và đơn điệu hay không?
Việc đặt ra và trả lời những câu hỏi như thế sẽ giúp bạn khai thác tối đa sức mạnh của đường dẫn trong bố cục.
Ví dụ 1: Cuộn giấy và cái nhìn của người xem
Cuộn giấy chính là điểm nhấn quan trọng trong bức tranh này. Họa sĩ Robert Fawcett đã khéo léo sử dụng các đường hình để dẫn dắt mắt người xem.
- Cánh tay của một nhân vật tiền cảnh kéo ánh nhìn của chúng ta đi gần như không thể cưỡng lại, theo đường viền phía trên bên phải của tranh.
- Từ đó, ánh nhìn bị dẫn xuống cuộn giấy, rồi cuối cùng dừng lại ở đầu vị vua.
- Như vậy, mắt người xem bị buộc phải di chuyển qua lại giữa đầu nhà vua và cuộn giấy.
Điều này minh họa cách các đường có thể định hình nhịp điệu của thị giác trong tranh.
Ví dụ 2: Vào hay ra?
Hãy nhớ rằng các đường hình có thể dẫn mắt người xem đi vào hoặc ra khỏi tranh.
- Ở hình bên trái, hướng đi của những nhân vật kéo ánh nhìn ra ngoài mép tranh.
- Ở hình bên phải, hướng chuyển động lại đưa mắt quay trở lại không gian trong tranh.
Bài học ở đây là: hãy luôn dùng đường nét để tạo nên chuyển động và hướng nhìn chính xác mà bạn mong muốn.
Ví dụ 3: Đường cong và sự đối lập
Trong cảnh phức tạp nhiều nhân vật này, chuyển động chủ đạo được xây dựng dựa trên sự đối lập:
- Một nhân vật lao về phía trước ở bên trái.
- Một nhân vật khác ngã xuống dưới sàn ở bên phải.
- Đường chạy dọc lưng của người ngã tạo thành một đường cong rõ ràng hướng về nhân vật đang ngã.
Nhân vật, chiếc bàn và chiếc ghế bên phải tạo thành một nhịp điệu đường cong bên phải đối lập với đường cong bên trái. Chính sự đối nghịch này khiến bố cục trở nên sống động và cân bằng.
Ví dụ 4: Kiểm soát chuyển động thị giác
Đây là một ví dụ xuất sắc về việc kiểm soát chuyển động trong minh họa. Trọng tâm đặt ở sự dịch chuyển trong không gian theo chiều sâu.
- Mắt ta bắt đầu từ góc phải dưới cùng, sau đó chuyển động theo chiều kim đồng hồ như sơ đồ minh họa.
- Chiếc cốc trên sàn trở thành trọng tâm thị giác cuối cùng.
- Ngay cả bóng trên tấm thảm cũng dẫn dắt ánh nhìn sang bàn tay và chiếc cốc.
Ví dụ 5: Sử dụng cảnh quan để định hướng
Mặc dù người thợ săn là một hình rất nhỏ nhưng chúng ta không gặp khó khăn trong việc nhìn thấy nhân vật giữa những thân cây khổng lồ.
Điều này là do họa sĩ Peter Helck đã sử dụng các hướng của cây và cảnh quan để dẫn dắt mắt chúng ta đến nhân vật chính.
Ví dụ 6: Hiệu quả của bố cục hình khối
Bức tranh của Ben Shahn trở nên hiệu quả một phần nhờ vào sự sắp xếp có chủ ý của các hình khối mang tính định hướng chuyển động.
- Lưu ý rằng phần đầu của cả 3 nhân vật đều nằm trên cùng một đường ngang làm cho mắt nhìn bị dẫn dắt theo trục này và còn có sự hỗ trợ của hướng từ các thân cây phía sau.
- Tấm vải quấn quanh đứa trẻ cũng dẫn ánh nhìn của ta lên khuôn mặt.
Tiếp tuyến (Tangents):
Không nên sắp xếp các hình khi đường hình của chúng chạm vào nhau, bởi điều đó khiến mắt bị kéo ra khỏi tâm điểm thị giác và tạo cảm giác rất khó chịu
- Ví dụ bên trái: các đường vai, cổ áo và cạnh dưới của áo khoác đều tạo thành những tiếp tuyến gây rối cho người xem
- Giải pháp cải thiện là chỉ cần di chuyển nhẹ vị trí đối tượng để loại bỏ những tiếp tuyến đó.
Kiểm soát các góc tranh (Picture corners):
Do sự giao nhau của đường viền khung tranh, các góc thường có sức hút thị giác mạnh.
- Nếu các đường chính trong tranh chạy ra góc, chúng có thể hút mắt người xem ra ngoài tranh.
- Trong bố cục bên trái, thân cây dẫn mắt ra góc trên bên trái.
- Trong bố cục bên phải, đường nét được chỉnh lại để giữ ánh nhìn ở bên trong bức tranh.
Thông qua các ví dụ trên chúng ta có thể thấy răng bố cục không chỉ là sắp đặt hình ảnh, mà còn là nghệ thuật kiểm soát sự chuyển động của mắt nhìn trong không gian tranh. Từ sự dẫn dắt bằng cảnh quan, sắp xếp hình khối, cho tới việc tránh các tiếp tuyến của đường hình và xử lý góc tranh – tất cả đều là công cụ để duy trì sự tập trung của người xem vào nội dung chính.
Các bạn hãy thử áp dụng những nguyên tắc này vào tranh của mình xem sao nhé.
Responses