Việc quan sát qua một khung hình cũng giống như bạn nhìn vào ống ngắm của máy ảnh. Giới hạn của khung hình khi bạn nhìn sẽ được giữ nguyên, bạn chỉ có thể lùi ra xa hoặc tiến lại gần nếu muốn thay đổi góc nhìn của mình với một đối tượng. Với nhiếp ảnh thì như vậy nhưng với mỹ thuật thì bạn có thể chủ động hơn nhiều với việc sắp xếp bố cục trong khung hình của mình.
Khung hình là gì?
Khung hình là yếu tố đầu tiên và cũng là yếu tố tối quan trọng quyết định đến sự hình thành cơ bản về bố cục trong đầu họa sĩ. Khung hình được hiểu đơn giản chính là tờ giấy hoặc toan vải… là mặt phẳng được giới hạn bởi các cạnh.
Để sắp xếp bố cục tốt trong một khung hình bạn cần quan tâm đến kích thước và vị trí của các đối tượng mình sẽ sử dụng. Sau khi bố cục xong với các đối tượng bạn có hãy dừng lại và quan sát và nhận xét xem bố cục này đã đúng với ý đồ của bạn chưa. Nếu chưa thì hay quay lại với việc thay đổi về vì trí và kích thước của các đối tượng đến khi nào phù hợp.
Các nguyên tắc cho đối tượng trong khung hình
Chúng ta sẽ cùng xem ví dụ dưới đây để thấy rõ hơn tầm quan trọng của kích thước và vị trí của đối tượng trong khung hình.
Chúng ta sẽ bố cục một người đàn ông đứng thẳng trong một khung hình chữ nhật dọc:
Khi phóng to đối tượng và để một phần của đối tượng chiếm diện tích lớn trong khung hình bạn sẽ thấy đối tượng chiếm dụng không gian khung hình, khoảng cách trở nên gần và dễ quan sát hơn.
Nguyên tắc này áp dụng cho mọi dạng đối tượng. Với cậu bé hay chiếc xe tải kia thì hiệu quả hình ảnh trong các phương án bố cục vẫn tạo ra hiệu quả tương tự.
Với nhiều đối tượng trong tranh thì nguyên tắc cũng tương tự.
- Khi 1 đối tượng chiếm phần lớn diện tích khung hình sẽ tạo sự chú ý, độ gần và lấn át toàn bộ đối tượng còn lại.
- Khi 2 đối tượng có sự chênh lệch về kích thước thì đối tượng nào lớn hơn sẽ tạo cảm giác gần và nổi bật hơn so với đối tượng còn lại.
- Khi 2 đối tượng có kích thước bằng nhau và vị trí tương đồng thì mức độ chú ý cũng sẽ tương đương nhau không có khác biệt.
Khi chúng ta vẽ một đối tượng đơn, dù vẽ to hay nhỏ và đặt ở bất kỳ vị trí nào trong khung hình thì đối tượng đó luôn là tâm điểm, là phần gây chú ý.
Tuy nhiên khi bạn thêm một hoặc vài đối tượng khác nữa vào khung hình thì mọi thứ trở nên phức tạp hơn nhiều. Nếu tỷ lệ giữa các đối tượng na ná như nhau thì người xem sẽ trở nên bối rối không biết quan sát từ đâu dẫn đến khó có thể truyền tải thông điệp mà họa sĩ mong muốn.
Như vậy họa sĩ khi muốn cho người xem thấy thứ mình muốn trong tranh thì phải sử dụng kích cỡ hợp lý. Ví dụ bạn có 2 nhân vật trong tranh. Khi bạn cho một nhân vật to lấn át nhân vật còn lại thì sự chú ý chắc chắn nằm ở nhân vật to. Còn nếu bạn muốn có sự tương tác giữa 2 nhân vật thì chỉ cần cho kích thước 2 nhân vật bằng hoặc chênh lệch nhau ít là được.
Nguyên tắc này khá dễ để sử dụng, tuy nhiên không phải đối tượng nào chúng ta cũng có thể dùng hiệu quả. Đối tượng nổi bật không chỉ được tạo hiệu quả nhờ kích cỡ mà còn cần có các hiệu ứng gây chú ý, có giá trị trong việc thể hiện nội dung của bức tranh. Nếu là nhân vật thì cần có dáng điệu và hành động phù hợp.
Khi sắp xếp các nhân vật nhỏ và lọt thỏm trong không gian, nhân vật sẽ bị lẫn vào cảnh nền và trở nên mờ nhạt
Khi chúng ta phóng to kích thước nhân vật và cho cụm nhân vật chiếm diên tích khung hình lớn thì sự tập trung sẽ dồn vào nhân vật và câu truyện đang diễn ra giữa họ.
Đối với cảnh vật cũng vậy. Ở bức tranh bên trái, bầu trời chiếm diện tích rất lớn trong khuôn hình sẽ lấn át cảnh vật còn lại. Ở bức tranh bên phải, khi cảnh vật được phóng lớn chiếm đa phần diện tích khung hình thì các yếu tố trong cảnh vật được rõ ràng và gây chú ý hơn.
Với các ví dụ trên đây các bạn chắc đã thấy rõ tầm quan trọng của kích thước và vị trí của các đối tượng có tác động thế nào tới hiệu quả của bố cục mỹ thuật.
Hãy thử sắp xếp các đối tượng đơn giản trong khung hình của mình để tự kiểm nghiệm nhé!
Sự chồng đè trong khung hình
Hầu hết những bức tranh chúng ta vẽ đều có nhiều hơn một đối tượng với nhiều kích thước và hình dạng khác nhau. Sắp xếp chồng đè lên nhau là cách bố cục khả thi để tạo nên sự thú vị.
Khi chúng ta sắp xếp các đối tượng chồng đè lên nhau trong khung hình cũng là cách chúng ta sử dụng những nguyên tắc thường thấy trong tự nhiên. Mọi vật thể, đối tượng chúng ta quan sát hằng ngày hầu hết đều che hoặc bị che bơi một hoặc nhiều đối tượng khác. Chính điều này cũng tạo nên nhiều cảm hứng cho việc hình thành ý tưởng cho bức tranh của chúng ta.
Ví dụ dưới đây sẽ cho bạn thấy rõ hơn tác dụng của sự chồng đè trong sắp xếp bố cục
Chúng ta sẽ sắp xếp bố cục cho 4 vật thể gồm: 2 quả táo, 1 chai thủy tinh và 1 đĩa tròn trong khung hình chữ nhật dọc.
Trong trường hợp 1:
Đây là cách hầu như các bạn mới học vẽ thường làm, đó là vẽ mọi thứ rõ ràng và tách biệt. Tuy nhiên cách sắp xếp này thường không mang lại hiệu quả.
Trường hợp 2:
Các vật thể có liên kết với nhau nhưng không đáng kể. Một phần của vật thể này chỉ chạm nhẹ vào vật thể khác chứ không chồng đè hẳn tạo nên sự dấp dính rất khó chịu.
Trường hợp 3:
Các vật thể chồng đè lên nhau nhưng hơi quá đà dẫn đến vật thể này che mất vật thể kia. Cách chồng đè này không mang lại hiệu quả.
Khi chúng ta dịch đĩa và quả táo trong đĩa sang phải, có thể thấy tương quan giữa chai và đĩa + táo đã tốt hơn nhưng quả táo phía tiền cảnh vẫn đang thẳng trục với cái chai che mất đáy chai và khó chịu cho người xem.
Khi chúng ta dịch cái chai sang trái và quả táo tiền cảnh sang phải thì bố cục đã cân bằng và dễ nhìn hơn rất nhiều.
Như vậy sự chồng đè là cần thiết nhưng cần chọn góc độ hợp lý để các đối tượng không che lấp nhau hoặc tạo nên sự dấp dính không rõ ràng. Đây là yếu tố vô cùng quan trọng trong Bố cục mỹ thuật.
Các bạn hãy thử ứng dụng sự chồng đè với bố cục tranh của mình nhé.
Responses