Qua thời gian, tranh cổ động Việt Nam đã vượt ra khỏi phạm vi tuyên truyền để trở thành di sản văn hóa đặc sắc –  nơi kết hợp giữa thẩm mỹ, lý tưởng và tâm hồn Việt, tiếp tục truyền cảm hứng cho thế hệ hôm nay.

Không chỉ dừng lại ở chỗ là một vật trang trí, như một điểm nhấn nghệ thuật táo bạo tô điểm cho nhiều ngôi nhà, giá trị của những bức tranh cổ động còn vượt xa hơn một tác phẩm nghệ thuật. Chúng có tầm quan trọng tương đương với những trang sử ký hay tư liệu ghi chép về những thời kỳ đã qua, được sử dụng nhằm mục đích lan truyền thông tin liên lạc, khơi dậy lòng yêu nước và tinh thần dân tộc.

Dù thường được biết đến qua các chủ đề về chiến tranh và giải phóng dân tộc, tranh cổ động Việt Nam thực ra còn hướng đến nhiều giá trị nhân văn hơn thế: ca ngợi hòa bình, đề cao giáo dục, khai thác tiềm năng nông nghiệp và công nghiệp của đất nước. Cho đến ngày nay, tranh cổ động vẫn tiếp tục được sử dụng trên khắp cả nước, không chỉ như một kênh giao tiếp cộng đồng mà còn như một di sản nghệ thuật mang tính biểu tượng cao.

Thập niên 1940 – Khởi nguồn của một dòng chảy

Nhiều người cho rằng tranh cổ động Việt Nam bắt đầu xuất hiện trong thời kỳ chiến tranh (1955-1975), nhưng sự khởi đầu của loại hình nghệ thuật này đã được hình thành sớm hơn từ những năm 1940. Những bức tranh ra đời trong thời kỳ đó đạt được thành công và hiệu quả rõ rệt trong việc truyền tải các thông điệp xã hội và chính trị đến quần chúng.

Đây chính là bước khởi đầu cho một phong trào sáng tác sôi nổi trên khắp đất nước, khi các họa sĩ Việt Nam đồng loạt tạo nên những tác phẩm đa dạng, sáng tạo, rực rỡ và đầy sức biểu cảm, không chỉ thỏa mãn về mặt thị giác, mà còn chứa đựng giá trị thông tin cao.

Khi phong trào tiếp tục phát triển, Chủ tịch Hồ Chí Minh – vị lãnh tụ cách mạng Việt Nam, cùng Đại tướng Võ Nguyên Giáp, một trong những chiến lược gia quân sự vĩ đại nhất thế kỷ XX, đã khuyến khích và hỗ trợ việc định hướng nghệ thuật cho tranh cổ động.

Cả hai nhà lãnh đạo đều dành thời gian gặp gỡ, trao đổi với các họa sĩ sáng tác tranh cổ động để chia sẻ tầm nhìn của mình với quan điểm: “Nghệ thuật không thể tách rời tuyên truyền”. Họ mong muốn nghệ thuật sẽ trở thành phương tiện truyền thông mạnh mẽ để truyền đạt đường lối, chính sách của nhà nước đến với nhân dân, nhất là những người dân sống ở vùng nông thôn.

Trong thời kỳ chiến tranh (1955 – 1975)

Khi chiến tranh bùng nổ, tranh cổ động trở thành một công cụ truyền thông đắc lực, như một lời hiệu triệu toàn dân hướng về Tổ quốc, giúp khơi dậy lòng yêu nước và truyền tải các thông điệp. Trong giai đoạn này, thông tin liên lạc trở nên vô cùng khó khăn, các họa sĩ đã bất chấp sự sống còn của mình để có thể khắc họa những hình ảnh chân thực và lan tỏa chúng trong những vùng chiến sự nguy hiểm. Họ được khuyến khích tiếp tục sáng tạo nghệ thuật trong suốt thời chiến chinh như một cách bày tỏ tinh thần bất khuất trước kẻ thù, ý chí quyết tâm cho mục tiêu giải phóng dân tộc, khơi dậy tinh thần lạc quan và khát vọng hòa bình. Thực sự, các họa sĩ của chúng ta đã dùng cọ vẽ thay cho súng ống để chiến đấu, đúng như lời trong bức thư mà Hồ Chủ Tịch gửi cho các văn nghệ sĩ lúc bấy giờ: “Văn hóa, văn nghệ cũng là một mặt trận; anh, chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”. 

Sự đa dạng trong sáng tác mỹ thuật

Từ những năm 1950 trở đi, các tác phẩm nghệ thuật ngày càng phát triển đa dạng và mang đậm dấu ấn cá nhân. Hàng loạt họa sĩ, sinh viên và tình nguyện viên tham gia sáng tác, tạo nên một diện mạo phong phú với nhiều trường phái, bố cục và motif khác nhau.

Nguồn cảm hứng cho các tác phẩm xuất phát từ nhiều loại hình nghệ thuật. Trường Mỹ thuật Hà Nội khi ấy còn cử sinh viên sang Liên Xô để học tập nghệ thuật tuyên truyền của Nga. Trong một số tác phẩm, có thể nhận thấy ảnh hưởng từ mỹ thuật Xô viết, song nghệ thuật Việt Nam vẫn khẳng định bản sắc riêng và nở rộ trong các tác phẩm cổ động, tuyên truyền.

Tất cả các bức tranh cổ động đều tươi sáng và ấn tượng. Mỗi bức tranh như một nét vẽ cá nhân thể hiện nét phong cách riêng của người nghệ sĩ. Tất cả chúng đều hướng đến một mục tiêu thống nhất: giúp người xem có được sự đồng cảm sâu sắc với hiện thực.

Những chủ đề trọng tâm trong nghệ thuật tuyên truyền

Tranh cổ động Việt Nam bao trùm nhiều đề tài đa dạng, từ chiến tranh, kháng chiến, lý tưởng dân tộc, cổ vũ tinh thần chiến sĩ cho đến khuyến khích phát triển nông nghiệp và giáo dục… Trong số đó, hai chủ đề nổi bật, phổ biến nhất bao gồm:

Vai trò của người phụ nữ

Trong những năm tháng gian khổ của đất nước, phụ nữ Việt Nam đảm nhận một vai trò vô cùng to lớn và phi thường. Họ được ví như những “chiến sĩ tóc dài”, không chỉ làm tròn bổn phận của người nữ trong gia đình, mà còn sẵn sàng đáp ứng lời kêu gọi của tổ quốc, tham gia chiến đấu bảo vệ quê hương.

Tranh cổ động khắc họa hình ảnh người phụ nữ Việt Nam với vẻ đẹp mạnh mẽ, can trường. Chính những hình tượng ấy đã khiến chúng trở thành những tác phẩm nghệ thuật được yêu thích và trân trọng cho đến ngày nay. Không những thế, tranh cổ động về chủ đề phụ nữ Việt Nam còn vượt ra khỏi biên giới quốc gia, được trưng bày tại các triển lãm quốc tế như Bảo tàng Quai Branly nằm bên bờ sông Seine, ở trung tâm thủ đô Paris của Pháp từ 24/6/2014 đến 28/09/2014, giới thiệu với công chúng thế giới về hình ảnh những cô gái Việt rất chân thực trong những bối cảnh thực tế của một cuộc sống vừa chiến đấu vừa lao động.

Hồ Chí Minh – Biểu tượng trung tâm của nghệ thuật tuyên truyền Việt Nam

Chủ tịch Hồ Chí Minh là một trong những hình tượng được trân trọng và xuất hiện nhiều nhất trong tranh cổ động Việt Nam. Với vai trò là người khởi xướng và luôn ủng hộ mạnh mẽ nghệ thuật tuyên truyền, không có gì ngạc nhiên khi Hồ Chủ Tịch trở thành tâm điểm và chủ đề quen thuộc trong nhiều tác phẩm.

Những câu nói bất hủ của Chủ tịch Hồ Chí Minh được khắc họa trên nhiều bức tranh như: “Không có gì quý hơn độc lập, tự do” hay “Việt Nam có quyền được hưởng tự do.”

Bức tranh “Theo con đường Bác Hồ đã chọn” (1990) thể hiện mong ước của Chủ Tịch Hồ Chí Minh khi còn sống. Bác luôn mong ngày Bắc Nam sum họp một nhà, kinh tế xã hội phát triển, đời sống người dân được nâng cao. Bởi vậy, trong bức tranh này, họa sĩ thể hiện tất cả các hoạt động của đất nước sau ngày giải phóng: học tập, lao động sản xuất… Các hoạt động được lồng trong hình ngôi sao thể hiện lý tưởng thống nhất dân tộc.

Hình ảnh Bác Hồ với thiếu nhi trong tác phẩm “Độc lập – Thống nhất – Hòa bình – Hạnh phúc” của họa sĩ Trần Từ Thành như một lời nhắc nhở về tình yêu thương và gìn giữ hòa bình cho những thế hệ tương lai của đất nước.

Nghệ thuật trong không gian sống

Vẻ đẹp của tranh cổ động Việt Nam nằm ở tính gần gũi, khả năng dễ tiếp cận của nó. Chúng không bị “giam cầm” trong những phòng trưng bày mà hiện diện ngay trên những con phố để mọi người đều có thể thưởng ngắm.

Dù bạn yêu thích thông điệp được gửi gắm hay đơn giản là bị cuốn hút bởi giá trị thẩm mỹ trong các thiết kế, tranh cổ động luôn là sự bổ sung hoàn hảo cho bộ sưu tập nghệ thuật trong ngôi nhà của bạn.

Với gam màu tươi sáng, rực rỡ, đường nét dứt khoát, tranh cổ động tạo nên sức sống mới cho mỗi ngôi nhà, khiến không gian nội thất của bạn phảng phất nét di sản văn hóa và cảm hứng nghệ thuật.