Khối là gì

Mọi vật thể tồn tại trong thế giới – từ con kiến nhỏ cho đến ngọn núi hùng vĩ – đều có khối. Khối cơ bản tồn tại với ba chiều: cao, rộng và sâu. Nó có cấu trúc và chiếm giữ không gian. Điều này hiển nhiên đến mức ta thậm chí còn có thể “cảm nhận” được khối trước khi chạm vào nó.

Khi đưa tay nhặt một quả táo, bạn buộc phải vòng tay theo dạng khối của nó. Bạn không thể nhặt một cái hộp mà không ý thức về các mặt của nó: mặt trên, dưới, bên cạnh, phía trước và phía sau. Khối là điều bạn có thể thấy và có thể cảm nhận.

Trong hội họa, điều này cũng đúng như vậy. Mọi bức tranh vẽ về một vật thể đều phải mang lại ảo giác về khối thật. Người họa sĩ cần vẽ đối tượng sao cho người xem cảm thấy nó nhiều hơn những gì đôi mắt nhìn thấy. Thực chất, người họa sĩ phải tạo ra một cảm giác về sự hiện diện chân thực của khối, ngay cả khi chỉ có thể nhìn thấy một mặt của vật thể.

Làm thế nào để vẽ khối cơ bản trong hội họa một cách thuyết phục?

Trọng tâm là nguyên lý diễn tả khối sao cho nó trông rắn chắc như đang hiện hữu. Bạn sẽ học cách làm cho khối gần hoặc xa, cũng như cách nhấn mạnh và làm rõ khối thông qua ánh sáng và sắc độ. Khi hiểu và vận dụng được những nguyên lý này, bạn sẽ có bước tiến vượt bậc trong việc kiến tạo ảo giác ba chiều sinh động trên mặt phẳng hai chiều.

Trước khi đi sâu vào kỹ thuật dựng khối, cần nhấn mạnh một điểm quan trọng về việc quan sát: để lấp đầy bức tranh bằng cảm giác ba chiều, đặc biệt là cảm giác chiều sâu, người họa sĩ phải tập nhìn đối tượng trong mối quan hệ không gian của chúng.

Khối trong chiều sâu

Giấy vẽ hay bảng vẽ là một mặt phẳng hai chiều – nó có chiều cao và chiều ngang. Tuy nhiên, những gì ta muốn thể hiện lại phải mang thêm một chiều nữa: chiều sâu. Khi vẽ, bạn phải làm cho đối tượng “lùi” vào không gian, để chúng tồn tại có thực trong bức tranh. Điều này có nghĩa, muốn vẽ một vật thể, bạn phải gợi cho nó ba chiều trên một mặt phẳng vốn không có chiều sâu nào cả.

Để làm được điều đó, bạn cần “cảm” được khối. Ví dụ, khi muốn vẽ một chiếc tivi, bạn phải nghĩ đến nó như một khối hộp chữ nhật, có kích thước và trọng lượng chiếm giữ không gian. Bạn không thể chỉ vẽ một đường viền phẳng; thay vào đó, phải dựng nên ảo giác khối thực trong chiều sâu. Chính ánh sáng và sắc độ, phân biệt sáng – tối, nhẵn – thô, đã làm cho khối trở nên sống động.

Có phải mọi vật thể đều có dạng một khối cơ bản?

Đúng là như vậy.

Bất kỳ vật thể nào tồn tại đều có thể được quy giản về khối cầu, khối lập phương, khối nón, khối trụ, hoặc là sự kết hợp giữa những khối cơ bản này. Để chứng minh nguyên lý đó, hãy quan sát các hình ảnh minh họa của những vật dụng quen thuộc ở trang này: tất cả đều được cấu thành từ những khối đơn giản ấy.

Không phải lúc nào những khối cơ bản ta nhìn thấy trong một vật thể cũng “hoàn hảo.” Ví dụ, khối nón trong một vật thể có thể thiếu phần chóp, khối trụ trong một vật khác có thể cong hoặc thon lại, khối cầu có thể hơi giống một quả trứng hơn là một hình cầu tuyệt đối. Tuy nhiên, nhìn chung, ta đều có thể nhận ra các khối cơ bản ấy trong mọi sự vật nếu chịu khó quan sát.

Việc quy một vật thể về các khối cơ bản khiến cho quá trình vẽ trở nên dễ dàng hơn. Khi đã phác thảo được khối cơ bản, tức là bạn đã hoàn thành phần lớn công việc. Điều còn lại chỉ là phát triển khối đó trở nên chính xác hơn, rồi thêm chi tiết, kết cấu, ánh sáng và sắc độ.

Các loại khối cơ bản trong hội họa

Khối Lập phương (Cube)

Một chiếc ghế, lon sơn, cuốn sách – tất cả đều có thể được quy giản về khối lập phương với sự biến đổi về kích thước hay tỉ lệ. Trong hình vẽ ngôi nhà, phần mái trên chính là một phần của khối lập phương bị xoay nghiêng.

Khối Cầu (Sphere)

Khối cầu được kéo dài ra trong hình quả táo, được nhân đôi trong bình pha cà phê, bị cắt nửa trong tách trà, và gần như hoàn hảo trong quả cam. Ở mọi ví dụ, khối cơ bản là dễ tìm và dễ vẽ. Khi thêm chi tiết, hình khối trở nên thuyết phục và sinh động hơn.

Khối Nón (Cone)

Để hình dung một cái phễu, ta vẽ một khối nón úp ngược với một khối trụ nhỏ thay cho chóp. Các dạng không đều như núi, cây thông hay loa phóng thanh đều có thể được quy giản thành khối nón.

Khối Trụ (Cylinder)

Một cái chai thực chất là sự kết hợp của nhiều khối trụ nhỏ chồng lên một khối trụ dài. Nút cửa, bánh sinh nhật hay chiếc ly đều là khối trụ. Trong giai đoạn phác thảo bố cục, việc nhanh chóng dựng các khối trụ cơ bản giúp thử nhiều sắp xếp khác nhau, trước khi thêm chi tiết khi đã chọn được bố cục hợp lý.

Việc nhận diện và quy mọi sự vật về những khối cơ bản như lập phương, cầu, nón và trụ không chỉ là một phương pháp rèn luyện kỹ năng quan sát, mà còn là nền tảng quan trọng trong hội họa và mỹ thuật tạo hình. Khi nắm vững nguyên lý này, bạn sẽ không còn bị choáng ngợp trước sự phức tạp của thế giới thực, mà có thể tiếp cận quá trình vẽ một cách có hệ thống, từ tổng thể đến chi tiết. Đây chính là bước đi đầu tiên để biến những đường nét phác thảo đơn giản thành hình ảnh sinh động, thuyết phục, giàu tính chân thực và biểu cảm.